DZIECKO NADPOBUDLIWE PSYCHORUCHOWO W SZKOLE OGÓLNODOSTĘPNEJ

– CO MOŻE ZROBIĆ NAUCZYCIEL?

Któż  z nas – nauczycieli – nie spotkał w swojej pracy ucznia, który na lekcji huśta się na krześle, bawi długopisem, nieustannie rozgląda się, zamyśla, w ogóle nie uważa na lekcji. Pytany – odpowiada bez zastanowienia, często niepoprawnie, nigdy nie wie co jest zadane. Podczas przerwy wciąż jest w ruchu, gania, zaczepia inne dzieci, nawet wielokrotnie napominany ma trudności z uspokojeniem się. Odnosi się wrażenie, że nie słyszy. Co się do niego mówi. Takie zachowanie najczęściej prowadzi do konfliktów w szkole i w domu.

To klasyczny przykład dziecka z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej.

Nadpobudliwość psychoruchowa (inaczej zespół nadpobudliwości, nadruchliwość dziecięca, zespół hiperkinetyczny) w znaczeniu medycznym jest schorzeniem mającym charakterystyczne objawy i wymagającym odpowiedniego leczenia. Trzy grupy objawów dla nadpobudliwości: 

1.     nasilone zaburzenia uwagi;

2.     nadmierna impulsywność;

3.     nadmierna ruchliwość.

 Dziecko nadpobudliwe ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli. Łatwo się denerwuje, płacze, jest bardzo wrażliwe. Inne dzieci mogą być agresywne, mające stałe konflikty z kolegami. Objawy nasilają się w szkole, gdyż zwiększają się wymagania, sytuacja jest nowa i dziecko nie jest już jako jedyne w samym centrum zainteresowania dorosłych.

Najnowsze badania wskazują, że zespół nadpobudliwości dziecięcej (ADHD) jest zaburzeniem przekazywanym z pokolenia na pokolenie, czyli uwarunkowanym genetycznie. Trudna sytuacja domowa, brak stałych norm, zasad, niekonsekwencja rodziców ich impulsywność mogą tylko nasilić objawy.

Za czynniki ryzyka powstania ADHD uważa się także nadużywanie przez matkę w czasie ciąży alkoholu, narkotyków, leków  i nikotyny. Mózg dzieci z ADHD jest bombardowany różnymi informacjami, których nie umie odfiltrować czyli wybrać najważniejsze w danej sytuacji. Dlatego dzieci te szybko się rozpraszają, wszystko jest dla nich ciekawe. Słyszą zarówno głos Pani w klasie jak i cykanie zegara, głos ptaków, hałas przejeżdżającego autobusu, szelest firan w otwartym oknie. Jego mózg jest bombardowany przez wszystkie bodźce naraz, które więc są najważniejsze? I z tym dziecko  z ADHD ma właśnie problemy. Nie potrafi ze wszystkich dochodzących bodźców wybrać najważniejszego!

Dzieci nadpobudliwe psychoruchowo stanowią około 3% - 10% wszystkich dzieci w młodszym wieku szkolnym. Są nazywane „marzycielskie” czy „żywe srebra”. Rozpoznanie następuje najczęściej w 7 roku życia, choć w opinii wielu lekarzy cechy tego zespołu są już widoczne od chwili narodzin w postaci drażliwości (łatwo zaczynają płakać), mniejszego zapotrzebowania na sen, zaburzenia łaknienia. Zespół nadpobudliwości jest najlepiej widoczny w wieku szkolnym, gdyż zaburzenia uwagi znacząco wpływają na osiągnięcia szkolne i możliwość uzyskania wykształcenia. Nasilanie objawów zmniejsza się wraz z wiekiem, a objawy nadruchliwości przyjmują formę uczucia niepokoju oraz trudności uczestnictwa w zajęciach wymagających spokojnego siedzenia. Poważny problemem jest brak akceptacji ze strony rówieśników. Może to prowadzić do rozwoju depresji (z tendencjami samobójczymi), uzależnienia od papierosów, narkotyków, alkoholu oraz rozwoju osobowości aspołecznej (kłopoty w szkole spowodowane ciągłym łamaniem zasad).

 Zespól nadpobudliwości psychoruchowej może występować w 3 formach:

1.     z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi – dzieci tzw. Marzycielski, nie mogą się skupić, potrafią pozostać w bezruchu, jeśli wymaga tego sytuacja; najczęściej dotyczy to dziewczynek;

2.     z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej – dzieci tzw. „żywe srebra”, biegają w kółko bez obiektywnej przyczyny, odpowiednio zmotywowane potrafią się skupić na dłużej; częściej występuje u chłopców;

3.     typ mieszany – nasilone objawy nadruchliwości i zaburzeń koncentracji uwagi; częściej u chłopców.

Nagłe pojawienie się tych zaburzeń wymaga diagnostyki!

Leki nie mogą wyleczyć z nadpobudliwości, ale mogą pomóc ja przeżyć. Dlatego wskazane jest kierowanie rodziców do neurologa, gdy podejrzewamy ADHD. Diagnozę zawsze stawia lekarz! Tłumaczymy rodzicom że:

·        dziecku będzie łatwiej skupić się podczas nauki;

·        zacznie słyszeć, co do niego się mówi;

·        łatwiej będzie mu zapanować nad swoją potrzebą ruchu;

·        łatwiej mu będzie chwilę pomyśleć, zanim coś zrobi;

·        łatwiej mu będzie skupić się w czasie zajęć reedukacyjnych (częściej niż inne dzieci mają kłopoty z dysleksją, dysgrafią, dyskalkulacją); specyficzne trudności w pisaniu i czytaniu częściej występują  u chłopców

Leki nie zastąpią wychowania i nauczania! Optymalnym miejscem nauczania dziecka z ADHD jest mało liczna klasa o charakterze integracyjnym, najlepiej z dwójką nauczycieli.

Charakterystyka objawów nadpobudliwości psychoruchowej – co może zrobić nauczyciel?

 I.                   zaburzona koncentracja uwagi:

· uczniowie bardzo szybko się rozpraszają;

· zapominają polecenia;

· nudzą się szybko;

· szybko przerywają pracę, w połowie;

· czytają bez zrozumienia;

· wracają do początku, gdy przerwą pracę;

· charakteryzuje je chaos odpowiedzi i natłok myśli;

· bardzo dużo gestykulują;

· maja trudności z zorganizowaniem sobie pracy;

· unikają zadań wymagających wysiłku umysłowego;

· gubią rzeczy potrzebne do pracy;

· zapominają co było zadane.

Co może zrobić nauczyciel?

1.     Dawać bardzo krótkie komunikaty, formułowane pozytywnie: np. Teraz otwórz zeszyt, Kopiesz w ławkę!, Spakuj rzeczy!

2.     Powtórzyć polecenie krótko i czytelnie.

3.     Zapisać polecenie.

4.     Sprawdzić, czy uczeń wykonał polecenie (czy rzeczywiście otworzył zeszyt), teraz dopiero przechodzimy do następnego polecenia: Np. : a teraz otwórz książkę na stronie 20. następnie: Spójrz na zadanie 2 na stronie 20. następnie: Zrób to zadanie.

5.     Zwracać uwagę hasłowo: Spójrz na mnie!, Halo!, Zobacz!, Uwaga! – i zatrzymać wzrok na dziecku.

6.     Użyć dzwoneczek czy gwizdek jako krótki sygnał dźwiękowy.

7.     Stanąć przy dziecku, poklepać po ramieniu, kucnąć i popatrzyć mu w oczy, poprosić o powtórzenie jego słów – utrzymać kontakt wzrokowy.

8.     Zrobić gimnastykę śródlekcyjną.

II.                Nadmierna ruchliwość:

· Nerwowe ruchy rąk i stóp;

· Często wstają z miejsca, chodzą po klasie;

· Nadmiernie gadatliwe;

· Ciągle kręcą się;

· Grzebią w torbie;

· Gryzą ołówki;

· Wyrywają się do odpowiedzi, choć nie zawsze mają właściwą odpowiedź;

· Zaczepiają, potrącają.

Co może zrobić nauczyciel?

1.     Poprosić ucznia o wykonanie drobnych czynności np.:

ü     Zawieszania mapy;

ü     Zbieranie kredy;

ü     Przyniesienie kredy;

ü     Zmoczenie gąbki;

ü     Przyniesienie wody do kwiatków, podlanie kwiatków;

ü     Zmycie tablicy.

2.     Chwalić za każdy etap pracy, mówić powoli – to uspokaja.

3.     Mało dopytywać, bo ucieknie od kontaktu, unikać pytania „DLACZEGO”, w zamian: „CO SKŁONIŁO CIĘ DO...?”

4.     Za każdym razem pokazywać mu, co robi dobrze,  z czego się cieszymy.

5.     Gdy biegnie po korytarzu, to zatrzymać go i utrzymać kontakt wzrokowy, spytać o imię, odciągnąć uwagę „CHODŻ, POMÓŻ MI...”

6.     Wzmacniać pozytywnie, pochwalić jak coś zrobi dobrze np. spokojnie przesiedziało 5 minut.

III.             Nadmierna impulsywność:

· Impuls tzn. działałem już;

· Reakcja jest nieproporcjonalna do bodźców (agresja słowna, fizyczna);

· Działają nie przewidując konsekwencji swojego działania, łatwiej podpadają, bo nie sprawdzają czy nauczyciel jest obok;

· Wiedzą co powinni zrobić, ale tego nie robią; znają reguły, ale mają kłopoty z ich zastosowaniem;

· Są niecierpliwe, często wtrącają się do rozmowy, nie czekają na swoją kolej;

· Przypadkowo, nieumyślnie niszczą rzeczy;

· Prowokują, kłócą się;

· Obrażają się, kłamią;

· Odpowiadają nie na temat, wolą mówić niż słuchać;

· Ganeralizuja; „nikt mnie nie lubi/ nie kocha”.

Co może zrobić nauczyciel?

1.     Dzień po dniu przypominać o zasadach.

2.     Proponować „weź ołówek i pokaż na kartce jaki jesteś zły, narysuj to”;

3.     Wykorzystać „kartkę bezpieczeństwa”, „Zgnieć ją, podrzyj, podeptaj, wyrzuć”

4.     Odwróć uwagę dziecka „Chodź pomożesz mi przy...”

5.     Zaproponować, by poskakało na materacach lub porzucało nimi;

6.     Posadzić pomiędzy dwoma flegmatycznymi prymusami.

  Dziecko nadpobudliwe ruchowo otrzymuje w szkole etykietę „nieznośnego”. W konsekwencji dzieci z ADHD:

·        Mają niską samoocenę;

·        Buntują się przeciwko normom społecznym;

·        Próbują różnych używek;

·        Są  przygnębione, cierpią na depresję;

·        Osiągają dużo niższe wyniki niż ich możliwości.

PAMIĘTAJMY:

·        Nie należy karać za objawy!

·        Współpraca rodziców, rodziców z nauczycielem może ułatwić dziecku z ADHD funkcjonowanie w szkole!

·        Natomiast rolą rodziców i nauczycieli jest tak pokierować dzieckiem, aby mogło w pełni się rozwinąć. Reakcja na niewłaściwe zachowanie dziecka to zasada „7razy s”.  – szybka, skuteczna, sprawiedliwa, słuszna, sympatyczna, słowna, stanowcza.

                                                        Opracowała: mgr Agnieszka Mierzyńska

SPIS    WYKORZYSTANEJ   LITERATURY:

1.     „Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć” – Tomasz Walończyk, Artur Kołakowski, Magdalena Skotnicka, Lublin 1999.

2.     „Co się dzieje z moim dzieckiem? :zaburzenia rozwoju ruchowego i postrzegania” Sabine Pauli, Andrea Kisch. – Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, cop.2004

3.     „Korygowanie zaburzeń zachowania dzieci nadpobudliwych psychoruchowo i agresywnych w grupie socjoterapeutycznej” Małgorzata Dąbrowska, Małgorzata Rozesłaniec – Toruń: Adam Marszałek, 2004

4.     „Zespół nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci. Informacje i wskazówki dla pedagogów i rodziców” Tomasz Walończyk, Magdalena Skotnicka, Artur Kołakowski, Agnieszka Pisula, Warszawa 2001.

5.     „Problemy psychologiczne dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej” pod red. Małgorzaty Święcickiej. – Warszawa: Emu, 2003

6.     „Trudności z koncentracją uwagi” Helmut Weyhreter. – Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, cop. 2002