|
TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZE – AGRESJA SZKOLNA
Dzieci, które sprawiają trudności wychowawcze, to dzieci, których zachowanie odbiega od normy, są uparte, nieposłuszne, zbuntowane, nie uważają na lekcjach i przeszkadzają w ich prowadzeniu, źle się zachowują w szkole, kłamliwe, bijące kolegów, maja napady gwałtownego gniewu, złości, niszczące ubrania i różne przedmioty, a także apatyczne, bierne, ospałe u których trudno jest wywołać jakieś zainteresowanie, nadmiernie skłonne do płaczu, niecierpliwe, stale zmęczone. Trudności sprawiają również dzieci bardzo pobudliwe, o silnej, wzmożonej ruchliwości, nie mogące skoncentrować dłużej uwagi, nie mające poczucia obowiązku, przeszkadzające innym dzieciom w zabawie, wymagające stałej obecności dorosłego przy sobie. Błędy wychowawcze, tj. : nieodpowiedni stosunek do dziecka, konflikty rodzinne, źle zastosowana kara czy nagroda, niezauważone rosnące poczucie krzywdy, samotnie, lęk przed odrzuceniem – nie zawsze od razu odbijają się na zachowaniu dziecka. Jednakże, gdy trwają dłużej, gdy powtarzają się, mogą w konsekwencji wypaczając jego charakter, hamować jego rozwój. Dziecko skrzywdzone często zaczyna robić na złość, kształtuje sobie wypaczony obraz samego siebie i innych. Proces ten powolny, a początek jego na ogół pozostaje niezauważalny. Najważniejsza sprawą wydaje się dokładnie w miarę możliwości poznanie ucznia – wychowanka. Ponieważ brak znajomości jest jednym z pierwszych progów, na którym rodzą się trudności wychowawcze, a zachowanie się dziecka w szkole jest najczęściej odzwierciedleniem jego sytuacji życiowej w domu. Jak wynika z przeprowadzanych badań i ich analiz najwięcej problemów wychowawczych w dzisiejszej szkole sprawiają zachowania agresywne dzieci. Czym zatem jest agresja? Odpowiadając na to pytanie można najkrócej powiedzieć, że jest to każde zamierzone działanie – w formie otwartej lub symbolicznej – mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty, zadanie bólu fizycznego lub cierpienia moralnego, wrogość, agresywność, destruktywność. Agresja (z łac. agressio – napaść). W ostatnich latach w Polsce obserwuje się wzrost agresji wśród dzieci i młodzieży. W coraz większym stopniu zjawisko agresji zauważalne jest w szkole. Małoletni maltretują słabszych, dokonują rozbojów, zabójstw, gwałtów itp. Zjawisko to nasiliło się w dużym stopniu w momencie przejścia z tzw. realnego socjalizmu na gospodarkę rynkową. duże tempo przemian, bezrobocie, z w związku z tym wzrost frustracji spowodował i powoduje agresywne zachowania wśród młodych ludzi. Ponadto negatywne oddziaływania programów telewizyjnych, filmów video, gier komputerowych, które często ukazują brutalną agresję i przemoc. Bardzo duża wina leży również po stronie rodziców, którzy w pogoni za pieniądzem zaniedbują swoje obowiązki wobec własnych dzieci. Agresja jako zjawisko głęboko niepokoi nasze społeczeństwo. Jest problemem nie tylko szeroko dyskutowanym w środkach masowego przekazu ale bezpośrednio dotyczy nas nauczycieli – wychowawców w szkołach. Do czynników, które wywołują zachowania agresywne wśród dzieci i młodzieży możemy zaliczyć: 1. osobowościowe np. predyspozycje wrodzone, zaburzenia somatyczne; 2. tkwiące w środowisku rodzinnym np. kryzys w rodzinie, błędy wychowawcze, rodziny patologiczne; 3. tkwiące w środowisku szkolnym np. organizacyjne, pedagogiczne itp. 4. inne np. środki masowego przekazu, grupy rówieśnicze, wiek, płeć. Agresja może przejawiać się w różnych formach. Najczęściej spotykanymi formami zachowań agresywnych są: agresja fizyczna,psychiczna, seksualna, mobbing itp. Agresja fizyczna to bezpośredni fizyczny atak na drugą osobę lub na obiekt symbolizujący osobę, której agresor chce wyrządzić krzywdę tzw. agresja przemieszczona. Agresja psychiczna obejmuje negatywne zachowanie wobec drugiej osoby, począwszy od wyzwisk czyli tzw. agresji słownej, a skończywszy na emocjonalnym odrzuceniu. Często stawianie zbyt wygórowanych wymagań wobec dziecka a nieliczenie się z jego możliwościami rozwojowymi. Mimo, że tego typu agresja nie wyrządza śladów na ciele ofiary, powoduje jednak ogromne spustoszenie w sferze emocjonalnej i poznawczej. Jeszcze inną farmą agresji może być tzw. mobbing. Może to być tzw. „fala szkolna”. Zjawisko to może się przejawiać w postaci wielokrotnego i trwającego przez pewien okres czasu szykanownia, nękania czy dręczenia jednostki, zazwyczaj przez grupę. W Polskich szkołach agresja ta przejawia się w postaci przemocy fizycznej i słownej. Trzeba otwarcie powiedzieć, że sama szkoła bardzo często jest źródłem zachowań agresywnych. Bardzo często traktowanie agresji jako tematu tabu, liczne klasy, zmuszanie dzieci i młodzieży do długotrwałej koncentracji, brak odpowiedniej często komunikacji uczeń – nauczyciel. Wszystko to powoduje powstawanie zachowań agresywnych wśród uczniów a i często nauczycieli. Agresja szkolna (uczniowska): W szkołach zauważamy coraz więcej przejawów agresji fizycznej wśród uczniów. Zalicza się do niej: pobicia, bójki, przestraszanie, odbieranie siłą, niszczenie cudzych rzeczy i sprzętu szkolnego, zachęcanie do bicia. Agresja słowna wśród uczniów wyraża się: grożeniem, pobiciem, napastliwymi wypowiedziami, straszeniem słownym, przezywaniem, przekleństwami, ordynarnymi odzywkami, wyśmiewaniem, kłótniami, grożeniem , skarżeniem. Agresja słowna występuje we wszystkich szkołach na wsi i w mieście. Nie ma znaczenia wielkość szkoły – w małych szkołach jest tylko mniej aktów agresji. Najbardziej charakterystyczne są bójki między rówieśnikami, agresywne zabawy – straszenie, niszczenie cudzej własności. Nie brak też aktów gwałtownej agresji fizycznej przy użyciu niebezpiecznych narzędzi jak nóż, proca, kastet, kij, lotki z igłą. Agresja na terenie szkoły przejawia się również w postaci aktywności grupowej. Agresja grupowa w formie fizycznej podejmowana jest przez grupę wobec kolegów z bliskiego otoczenia, z tej samej lub młodszej klasy, a relacje pomiędzy grupą agresorów, a grupą ofiar są asymetryczne w możliwości użycia siły ( ofiary są słabsze ). Najwięcej i najsilniej agresja grupowa pojawia się w klasach starszych szkoły podstawowej (dawne klasy VII – VIII) i w szkołach zawodowych, najmniej w liceach ogólnokształcących – być może dlatego, że większość uczniów stanowią dziewczęta. W szkołach podstawowych, szczególnie narażeni są na agresję grupową ze strony uczniów klas starszych są uczniowie młodszych klas. Bywa tak, że są im odbierane pieniądze – szantażem, siłą, w zamian za „ochronę”, uczniowie są zastraszani. W starszych klasach występuje zjawisko „fali”, uczniowie mają możliwość przechodzić na stronie agresora. Nie zawsze agresja musi być jawna, otwarta i widoczna. Do bardzo częstych zjawisk należy agresja ukryta, zakamuflowana, przemoc pośrednia stosowana głównie przez dziewczęta. Należą do nich oszczerstwa, intrygi, wykluczanie z grupy, zaznaczenie i izolowanie. Interwencja nauczyciela podczas próby takiego zorganizowanego działania kilkorga dzieci wobec jednego z nich nie umiejącego się skutecznie, samodzielnie bronić, może ustrzec przed poważnymi konsekwencjami wychowawczymi. Brak reakcji nauczycieli na akty agresji i przemocy zorganizowanej, grupowej sprzyja jej rozwojowi i powoduje powstanie u ofiar uczucia bezsilności, a u agresorów poczucie siły, bezkarności. Przeciwdziałanie takiej agresji jest niezwykle trudne i nie zawsze skuteczne, nie należy jednak rezygnować z podejmowania wysiłków. Poczucie bezsilności, bezradności paraliżuje wszelkie działania – nie wolno więc rezygnować, nawet jeżeli nie ma pożądanych efektów. Ponieważ osobowość dziecka kształtuje się przede wszystkim pod wpływem rodziny, potem dziecko idzie do przedszkola, następnie do szkoły. Styka się z rówieśnikami, nowymi wyzwaniami, problemami. Pojawiają się konflikty, napięcia. Konieczna jest pomoc i zrozumienie ze strony rodziców. Bardzo trudne sytuacje, w których dziecko zostanie ofiarą agresji ze strony silniejszego kolegi, grupy uczniów lub nauczyciela. Wsparcie rodziny, rozmowa z nauczycielami są niezbędne. Nie wolno czekać aż problem sam się rozwiąże, bo nigdy to nie nastąpi, natomiast sytuacja skomplikuje się jeszcze bardziej, będzie jeszcze trudniejsze do rozwiązania. Wsparcie należy się również dziecku, które samo zachowuje się agresywnie wobec innych dzieci, zwłaszcza słabszych. Nie należy oczywiście wytaczać największych dział i całego arsenału kar. Sytuacje należy poznać, przeanalizować i dopiero podjąć próby rozwiązania jeżeli jest to konieczne. Może się okazać, że sytuacja, którą uznaliśmy za agresywną, niebezpieczną w gruncie rzeczy jest prosta, błaha i niejako sama się rozwiąże w krótkim czasie. Do często popełnianych błędów zarówno przez rodziców i nauczycieli należy nieświadome uczenie agresji poprzez przekazywania dzieciom polecenia w rodzaju „bądź mężczyzną”, „jak cię szturchają oddaj”, „pamiętaj, że masz łokcie” itp. Pochwalamy w ten sposób przemoc, a nawet jej oczekujemy i nagradzamy za nią, co w rezultacie prowadzi do utrwalania tego negatywnego wzoru zachowań. W grupie rówieśniczej istnieją czynniki sprzyjające powstawaniu i rozwijaniu się agresji. Należą do nich: · naśladowanie modelu zachowań przez dzieci i obniżenie kontroli nad bodźcami pobudzającymi do agresji, · duże prawdopodobieństwo naśladowania agresywnych zachowań, jeżeli agresor jest popularny w grupie rówieśniczej, · duże emocjonalne zaangażowanie w czasie wykonywania czynów agresywnych, a tym samym mniejsza zdolność hamowania zachowań agresywnych, · milcząca aprobata klasy, brak sprzeciwu, powodują zmniejszenie poczucie winy, Pojawia się także agresja uczniów w stosunku do nauczycieli, powodowana poczuciem niesprawiedliwego oceniania. Uczniowie odnoszą się lekceważąco do nauczycieli, wyśmiewają ich, odzywają się do nich wulgarnie, przejawiają agresję pozawerbalnie, gestami, mimiką. Ponadto wyodrębnić można takie formy agresji jak: intrygi, kłamstwa, szantaż, tworzenie sytuacji ośmieszających nauczyciela, przezwiska, anegdoty, dowcipy, napisy, grafiki, wulgarne i lekceważące zachowanie, pogardliwe milczenie.
Podsumowanie: Jak więc widzimy agresja u dzieci, a szczególnie w szkole dotyka niemal wszystkich. Nie ma klas, w których nie byłoby problemów z agresją wśród uczniów. Występuje zarówno w klasach młodszych, jak i starszych, w szkole podstawowej, gimnazjum jak i w szkołach średnich. Bardzo ważne jest zapobieganie agresji, prowadzenie terapii. Im wcześniej niepokojące zjawiska świadczące o występowaniu przemocy wśród uczniów zostaną ujawnione i podjęte określone działania pedagogiczne i wychowawcze tym mniejsze spustoszenie poczynione zostanie w psychice i osobowości uczniów. Bardzo ważne jest współdziałanie środowiska rodzicielskiego ze szkołą. Wychowuje i uczy przede wszystkim środowisko rodzinne, szkoła wspomaga i utrwala wzorce i model postępowania i nie zastąpi rodziny i rodziców. Nie ma dzieci idealnych, ważne jest byśmy o tym wiedzieli i zdawali sobie z tego sprawę. Dziecko niespotykanie spokojne w domu, w środowisku szkolnym, na podwórku wśród rówieśników wcale takie być nie musi. Każdy rodzic wierzy w wyjątkowość i zdolności własnego dziecka, ale trzeba również zdawać sobie sprawę z kłopotów jakie mają dzieci, z nerwic, nadpobudliwości, nieprzystosowania do warunków i wymogów środowiska szkolnego. Reakcje mogą być różne do agresji włącznie. Podstawową zasadą wychowawczą przeciwko agresji jest nie wzmacnianie jej, choćby tylko uwagą, natomiast wyraźnie pozytywne wzmacnianie innych sposobów reagowania dziecka na trudności. Jest to szczególnie skuteczne w stosunku do dzieci młodszych, gdy tworzą się nawyki agresywne bądź nieagresywnego zachowania. Można także wycofać dziecko zachowujące się agresywnie z sytuacji przez nie pożądanej (np. zabawy), pozbawić je przyjemności. Kara jako sposób redukowania zachowań agresywnych jest dyskusyjna, a kara cielesna całkowicie wykluczona, gdyż staje się modelem agresji. W szczególnych warunkach dziecko może też podlegać tzw. identyfikacji z agresorem, akceptując jago działania. Głównym instrumentem hamowania agresji jest komunikowanie się międzyludzkie oparte o mowę. Przede wszystkim jednak sam wychowawca powinien być modelem nieagresywnego zachowania. W redukowaniu agresji pomocne są różne techniki psychoterapeutyczne uczące odreagowania (katharsis) oraz podnoszące tolerancję na frustrację. Cenny jest trening asertywności, podczas którego dziecko uczy się wyrażania swoich emocji, także negatywnych, bez szkodzenia osobie, ku której są one wyrażone. Do referatu załączam: dwa scenariusze lekcji dotyczące zapobiegania agresji – oraz propozycje gier i zabaw przeciwko agresji.
Opracowała: mgr Agnieszka Mierzyńska
Spis wykorzystanej literatury: 1. Hamer H., Klucz do efektywności nauczania., Veda 1994 2. Spionek H., Zaburzenia rozwojowe uczniów, a niepowodzenia szkolne., PWN 1973 3. Żebrowska M., Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży., PWN 1977 4. Badura A., Walters R. H.; Agresja w okresie dorastania. Warszawa 1968 5. Danilewska J,; Agresja u dzieci – szkoła porozumienia, Warszawa 2002 6. Grochulska J.; Agresja u dzieci, Warszawa 1993 7. Zwoleńska J.; Radosna Kinezjologia, Warszawa 2005 8. Sakowska M., Sikora J., Żwirblińska A, Obyś cudze dzieci... wychowywał, Own Kielce 2003 |
